آیا ایمپلنت باعث سرطان می‌شود؟

ایمپلنت دندان چیست و از چه موادی ساخته می‌شود؟

ایمپلنت دندان یک پایه فلزی (معمولاً از جنس تیتانیوم خالص یا آلیاژ تیتانیوم) است که داخل استخوان فک قرار می‌گیرد و نقش «ریشه‌ی مصنوعی دندان» را بازی می‌کند. روی این پایه، اباتمنت و در نهایت روکش (تاج دندان) قرار می‌گیرد.

تیتانیوم سال‌هاست در پزشکی برای ساخت مفصل مصنوعی، پیچ‌های ارتوپدی، پلاک‌های استخوانی و ایمپلنت‌های دندانی استفاده می‌شود، چون:

• با بدن انسان «سازگار» است (بیوکامپتیبل bio-compatibility)

• در اغلب افراد واکنش آلرژیک جدی ایجاد نمی‌کند

• با استخوان فک «جوش» می‌خورد (اُسئواینتگریشن Osseointegration)

تا این‌جا، از دید علمی تیتانیوم یک ماده‌ی پرکاربرد و کم‌خطر در پزشکی است، نه یک فلز مشکوک و سرطان‌زا.

سرطان دهان چیست و کجاها را درگیر می‌کند؟

برای اینکه ببینیم «آیا ایمپلنت باعث سرطان می‌شود»، اول باید خود سرطان دهان را بشناسیم.

سرطان دهان (کارسینومای دهانی) معمولاً در یکی از این نواحی شروع می‌شود:

• لب

• زبان

• کف دهان

• گونه‌ها

• کام سخت و نرم

• حلق و نواحی اطراف آن

علائم هشداردهنده‌ می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• زخمی در دهان که بیش از دو هفته خوب نمی‌شود

• لکه‌های سفید یا قرمز پایدار روی مخاط دهان

• توده یا برجستگی سفت در بافت دهان یا لثه

• خون‌ریزی‌های بی‌دلیل و مکرر از یک نقطه

• درد یا مشکل در بلع، صحبت کردن یا حرکت زبان

فاکتورهای خطر اصلی سرطان دهان عبارت‌اند از:

• مصرف سیگار و قلیان و سایر دخانیات

• مصرف مداوم و زیاد الکل

• عفونت با برخی انواع ویروس HPV

• سابقه طولانی قرار گرفتن در معرض نور خورشید (برای سرطان لب)

• سیستم ایمنی ضعیف و بیماری‌های زمینه‌ای کنترل‌نشده

این‌ها فاکتورهای اصلی شناخته‌شده هستند؛ نه «داشتن ایمپلنت».

آیا ایمپلنت باعث سرطان می‌شود؟ جمع‌بندی شواهد علمی

تا امروز، مطالعات معتبر روی هزاران بیمار ایمپلنت‌شده نشان داده‌اند:

• «ارتباط مستقیم و اثبات‌شده‌ای» بین ایمپلنت دندان و بروز سرطان دهان پیدا نشده است.

• در بررسی موارد نادری که سرطان در مجاورت ایمپلنت دیده شده، تعداد این موارد آن‌قدر کم بوده که از نظر آماری «افزایش معنی‌داری» نسبت به جمعیت عادی نشان نداده است.به زبان ساده‌تر:
  ممکن است در بعضی افراد، هم ایمپلنت داشته باشند، هم دچار سرطان دهان شوند؛ اما این «هم‌زمانی» به معنی «علت و معلول» نیست.

مثل این است که بگوییم:

«خیلی‌ها که سرطان دارند، از موبایل استفاده می‌کنند؛ پس موبایل باعث سرطان شده»

در علم پزشکی، برای اثبات چنین رابطه‌ای، فقط دیدن چند مورد کنار هم کافی نیست؛ نیاز به مطالعات بزرگ، طولانی‌مدت و کنترل‌شده است. این مطالعات تاکنون نشان نداده‌اند که ایمپلنت به‌خودی خود ریسک سرطان را بالا ببرد.

پس این همه شایعه از کجا آمده؟ (ایمپلنت، التهاب لثه و سوءتفاهم‌ها)

دو چیز معمولاً با سرطان دهان اشتباه گرفته می‌شود و منبع اصلی ترس بیماران است:

1. التهاب اطراف ایمپلنت (پری‌ایمپلنت موکوزیت و پری‌ایمپلنتیت)

   • در این حالت، به‌دلیل تجمع پلاک و باکتری، لثه اطراف ایمپلنت قرمز، متورم و گاهی خون‌ریزی‌کننده می‌شود.

   • اگر درمان نشود، می‌تواند به تحلیل استخوان اطراف ایمپلنت منجر شود (پری‌ایمپلنتیت).

   • از نظر ظاهری (تورم، قرمزی، گاهی زخم)، بعضی بیماران آن را با «توده‌ی بدخیم» اشتباه می‌گیرند.

2. ضایعات واکنشی مخاط (مثل فیبروز التهابی یا اپولیس ناشی از تحریک پروتز یا روکش)

   • گاهی روکش نامناسب، فشار مکانیکی یا بهداشت ضعیف باعث ضایعات خوش‌خیم بافت نرم می‌شود.

   • این ضایعات می‌توانند ظاهری برجسته و نگران‌کننده داشته باشند؛ اما از نظر بافت‌شناسی «سرطان» نیستند.

در بسیاری از گزارش‌ها، گفته شده است که در موارد نادر، سرطان دهانِ واقعی، در اطراف ایمپلنت «در ابتدا شبیه پری‌ایمپلنتیت دیده شده»؛ یعنی تشخیص اشتباه بوده، نه اینکه ایمپلنت باعث سرطان شده باشد.

این‌جا اهمیت معاینه‌ی دقیق توسط متخصص و در صورت لزوم، انجام بیوپسی (نمونه‌برداری) روشن می‌شود.

ایمپلنت در بیمارانی که سابقه سرطان دارند

سوال پرتکرار دیگر این است:

«اگر قبلاً سرطان داشته‌ام، می‌توانم ایمپلنت انجام بدهم؟»

پاسخ کوتاه: در بسیاری از موارد، بله – اما با برنامه‌ریزی دقیق و بررسی تیمی.

نکات مهم:

• در بیمارانی که در ناحیه سر و گردن رادیوتراپی شده‌اند، جریان خون و کیفیت استخوان فک ممکن است کاهش یافته باشد؛ این موضوع می‌تواند ریسک عوارضی مثل نکروز استخوان (استئونکروز) را بالا ببرد.

• با این وجود، مطالعات نشان داده‌اند که اگر برنامه‌ریزی صحیح انجام شود، «نرخ موفقیت ایمپلنت در بسیاری از بیماران با سابقه سرطان دهان هم بالاست» و در برخی مطالعات، بقاى ایمپلنت در این بیماران حدود ۹۰٪ گزارش شده است.

• فاصله‌ی منطقی بعد از پایان شیمی‌درمانی / رادیوتراپی (معمولاً چند ماه تا یک سال، بسته به پرونده‌ی بیمار) باید توسط انکولوژیست و جراح فک و صورت تعیین شود.

در عمل، تصمیم نهایی درباره ایمپلنت در بیماران سرطانی باید مشترکاً بین:

• متخصص ایمپلنت یا جراح فک و صورت

• انکولوژیست / رادیوتراپیست

• و خود بیمار (با آگاهی کامل از ریسک‌ها و مزایا)

گرفته شود.

چه کسانی بهتر است برای ایمپلنت «با احتیاط بیشتر» اقدام کنند؟

ایمپلنت به خودی خود سرطان‌زا نیست، اما در گروه‌های زیر لازم است با دقت و ارزیابی بیشتری تصمیم‌گیری شود:

• افراد سیگاری و قلیانی سنگین

• بیماران با دیابت کنترل‌نشده

• افرادی که رادیوتراپی ناحیه سر و گردن داشته‌اند

• کسانی که داروهای خاص مثل بیسفوسفونات‌های قوی (برای پوکی استخوان یا سرطان) دریافت می‌کنند

• بیماران با بیماری‌های سیستم ایمنی یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی

• افراد با بهداشت دهانی بسیار ضعیف یا بیماری فعال لثه

در این موارد، هدف این است که:

• اول ریسک‌های عمومی (مثل عفونت، تحلیل استخوان، عدم جوش خوردن ایمپلنت) مدیریت شود،

• و بعد، به‌صورت واقع‌بینانه درباره درمان تصمیم گرفته شود.

باز هم تأکید: این ریسک‌ها مربوط به موفقیت ایمپلنت و عفونت و استخوان است، نه «سرطان‌زایی ایمپلنت».

چطور ریسک عوارض (از جمله ضایعات مشکوک) را به حداقل برسانیم؟

برای اینکه خیالتان از بابت سلامت طولانی‌مدت ایمپلنت راحت‌تر باشد، این اصول را جدی بگیرید:

1. انتخاب متخصص با تجربه

   • طراحی صحیح درمان، تعداد مناسب ایمپلنت، محل کاشت و نوع سیستم ایمپلنت، همگی در کاهش عوارض نقش دارند.

2. استفاده از سیستم‌های ایمپلنت معتبر و دارای تأییدیه

   • ایمپلنت‌های استاندارد بین‌المللی، تحت تست‌های طولانی‌مدت زیست‌سازگاری قرار گرفته‌اند.

3. کنترل فاکتورهای خطر توسط خود بیمار

   • ترک یا کاهش جدی سیگار و قلیان

   • کنترل دیابت و فشارخون

   • اصلاح رژیم غذایی و کاهش الکل

4. بهداشت دهان در سطح «مراجع ایمپلنت دندان»

   • مسواک منظم و صحیح

   • استفاده از نخ دندان، برس بین‌دندانی و دهان‌شویه ضدعفونی‌کننده در صورت تجویز

   • جرم‌گیری دوره‌ای و مراقبت‌های حرفه‌ای اطراف ایمپلنت

5. پیگیری منظم بعد از درمان

   • هرگونه تغییر غیرطبیعی: زخم ماندگار، تورم، خون‌ریزی، درد چند هفته‌ای یا بوی بد دائمی اطراف ایمپلنت، باید توسط دندانپزشک ارزیابی شود.

   • در صورت شک، بیوپسی و بررسی پاتولوژیک بهترین راه «اطمینان علمی» است.

ایمپلنت؛ خطر یا فرصت؟

اگر بخواهیم کاملاً بی‌طرف قضاوت کنیم:

• ایمپلنت دندانی، طبق شواهد موجود، «روش سرطان‌زا» محسوب نمی‌شود.

• در عوض، اگر بی‌دندانی درمان نشود، تحلیل استخوان فک، افتادگی صورت، مشکلات جویدن، تغذیه و کیفیت زندگی را به‌دنبال دارد.

• ایمپلنت استاندارد و درست‌انجام‌شده، می‌تواند:

  • استخوان فک را حفظ کند

  • عملکرد جویدن و تکلم را بهبود دهد

  • و در کنار آن، بهداشت و وضعیت عمومی دهان را هم بهتر کند (چون بیمار انگیزه بیشتری برای رسیدگی دارد).

بنابراین، اگر تنها چیزی که شما را از ایمپلنت می‌ترساند «شایعه‌ی سرطان» است، بر اساس شواهد علمی، این ترس مبنای محکمی ندارد.
ترس منطقی، باید از دو چیز باشد:

• انتخاب اشتباه درمانگر یا سیستم ایمپلنت

• بی‌توجهی به بهداشت و چکاپ‌های منظم بعد از جراحی

که خوشبختانه هر دو قابل مدیریت هستند.

جمع‌بندی

• تا امروز، هیچ مدرک معتبر علمی نشان نداده که ایمپلنت دندان به‌خودی خود باعث سرطان دهان یا سایر سرطان‌ها شود.

• موارد نادری از سرطان در مجاورت ایمپلنت گزارش شده‌اند، اما از نظر آماری، «شیوع آن‌ها» بیشتر از جمعیت عادی نیست و رابطه علت و معلولی ثابت نشده است.

• التهاب و عفونت اطراف ایمپلنت (پری‌ایمپلنتیت) و برخی ضایعات خوش‌خیم، گاهی از نظر ظاهری با سرطان اشتباه گرفته می‌شوند؛ تشخیص قطعی فقط با معاینه و در صورت نیاز، بیوپسی ممکن است.

• بیماران با سابقه‌ی سرطان می‌توانند در بسیاری موارد، بعد از پایان درمان و با هماهنگی تیم درمانی، از ایمپلنت استفاده کنند.

• مهم‌ترین نقش شما به‌عنوان بیمار: انتخاب مرکز معتبر، رعایت بهداشت دهان، ترک دخانیات و حضور منظم در ویزیت‌های کنترلی است.

این متن فقط برای آگاهی است و جایگزین ویزیت و تشخیص فردی توسط متخصص نیست. اگر در خانواده سابقه سرطان دارید یا خودتان در گذشته تحت درمان سرطان بوده‌اید، قبل از هر تصمیمی حتماً با متخصص ایمپلنت و پزشک معالج اصلی‌تان مشورت کنید.